Kiểm soát rủi ro "Cá nhân Nước ngoài Có Ảnh hưởng Chính trị" (PEPs) – Khung pháp lý tại Việt Nam và thách thức đối với doanh nghiệp & pháp chế nội bộ năm 2025

Năm 2025 dự báo sẽ là một năm đầy thách thức cho nền kinh tế Việt Nam, với dòng vốn đầu tư nước ngoài suy giảm, chính sách tài chính thắt chặt và áp lực tuân thủ pháp lý gia tăng. Theo các báo cáo mới nhất của các tổ chức quốc tế, nhà đầu tư nước ngoài đang rút vốn khỏi thị trường Việt Nam do lo ngại rủi ro thương mại và môi trường pháp lý ngày càng khắt khe. Đồng thời, Chính phủ bên cạnh việc tiến hàng cải cách hành chính lớn chưa từng có trong lịch sử, cũng siết chặt quản lý tài chính, giảm các chính sách tài khóa mở rộng để đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô. Trong bối cảnh này, doanh nghiệp không chỉ đối mặt với khó khăn về dòng tiền, mà còn phải đáp ứng các yêu cầu kiểm soát chặt chẽ hơn đối với giao dịch tài chính, đặc biệt liên quan đến Cá nhân Nước ngoài Có Ảnh hưởng Chính trị (PEPs) để tránh rủi ro pháp lý và đảm bảo tuân thủ các quy định về phòng, chống rửa tiền (AML).

Doanh nghiệp tại Việt Nam cần làm gì để vừa đảm bảo tuân thủ quy định về PEPs, vừa duy trì sự linh hoạt trong kinh doanh?
Công ty luật, công ty kiểm toán quốc tế và bộ phận pháp chế doanh nghiệp đóng vai trò như thế nào trong việc giảm thiểu rủi ro này?

1. Rủi ro PEPs và tác động pháp lý: Ảnh hưởng đến Doanh nghiệp lớn & SMEs

Doanh nghiệp lớn (tập đoàn, ngân hàng, tổ chức tài chính) có lợi thế về nguồn lực, nhưng đồng thời phải đối mặt với áp lực tuân thủ cao hơn, đặc biệt theo các quy định về phòng, chống rửa tiền (AML) và tài trợ khủng bố (CFT). Với mạng lưới đối tác quốc tế rộng lớn, họ cần xây dựng hệ thống giám sát PEPs chuyên sâu để tránh rủi ro pháp lý và bảo vệ uy tín thương hiệu.

SMEs (doanh nghiệp vừa và nhỏ) tuy không có hệ thống kiểm soát phức tạp, nhưng vẫn có nguy cơ bị lợi dụng trong các giao dịch rủi ro liên quan đến PEPs. Trong bối cảnh kinh tế khó khăn, SMEs có thể vô tình bỏ qua các dấu hiệu cảnh báo, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng về tài chính và pháp lý.

Công ty luật hoạt động độc lập với doanh nghiệp, cung cấp dịch vụ tư vấn chuyên sâu về pháp lý, hợp đồng, rủi ro tuân thủ và giải quyết tranh chấp, giúp doanh nghiệp đánh giá và xử lý các giao dịch liên quan đến PEPs. Đặc biệt, theo Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022, luật sư và tổ chức hành nghề luật sư được xác định là đối tượng báo cáo, có trách nhiệm xem xét, thu thập, phân tích thông tin để báo cáo giao dịch đáng ngờ khi thay mặt khách hàng thực hiện các giao dịch như chuyển nhượng quyền sử dụng đất, quản lý tài sản, điều hành công ty hoặc tham gia mua bán doanh nghiệp.

Bộ phận pháp chế nằm trong cơ cấu nội bộ của doanh nghiệp, chịu trách nhiệm giám sát tuân thủ, xây dựng quy trình nội bộ và tư vấn pháp lý thường xuyên, đảm bảo các giao dịch tuân thủ quy định về PEPs và phòng, chống rửa tiền.

Công ty kiểm toán quốc tế (như Big Four hoặc các công ty kiểm toán độc lập khác) đóng vai trò đánh giá rủi ro và tính minh bạch tài chính, giúp doanh nghiệp kiểm tra độc lập về tính hợp pháp của các giao dịch, thực hiện kiểm toán nội bộ về AML và xác thực nguồn gốc tài sản của các bên liên quan.

2. Doanh nghiệp lớn: Kiểm soát rủi ro PEPs thông qua công nghệ & chính sách chặt chẽ

Ứng dụng công nghệ giám sát

✔ Tích hợp công cụ AI & cơ sở dữ liệu toàn cầu (như World-Check, Dow Jones Risk & Compliance) để nhận diện khách hàng có yếu tố PEP.
✔ Kết nối với dữ liệu từ Ngân hàng Nhà nước, FATF, OFAC, EU, UN, hỗ trợ kiểm soát rủi ro xuyên biên giới.

Thực hiện Thẩm định nâng cao (EDD – Enhanced Due Diligence)

✔ Yêu cầu giải trình nguồn gốc tài sản, báo cáo tài chính và xác định chủ sở hữu thực sự (UBO) trước khi tiến hành giao dịch liên quan đến PEP.
✔ Đưa các điều khoản kiểm soát rủi ro PEPs vào hợp đồng tín dụng, hợp đồng thương mại hoặc thỏa thuận đầu tư.

Tăng cường giám sát & báo cáo

✔ Thành lập đội ngũ pháp chế & tuân thủ chuyên trách, theo dõi các giao dịch có dấu hiệu bất thường.
✔ Báo cáo giao dịch đáng ngờ đến Cục Phòng, chống rửa tiền (AMLD) – Ngân hàng Nhà nước khi phát hiện rủi ro cao.

Vai trò của Công ty kiểm toán quốc tế đối với doanh nghiệp lớn

✔ Kiểm toán các giao dịch quan trọng, đảm bảo tính minh bạch và tuân thủ các tiêu chuẩn AML quốc tế.
✔ Đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ, giúp doanh nghiệp phát hiện lỗ hổng trong quản lý rủi ro PEPs.
✔ Cung cấp báo cáo độc lập, làm cơ sở để doanh nghiệp bảo vệ trước các cơ quan quản lý hoặc đối tác quốc tế.

3. SMEs: Làm sao để quản lý rủi ro PEPs khi nguồn lực có hạn?

Vai trò của Công ty kiểm toán quốc tế đối với SMEs:
✔ Cung cấp dịch vụ kiểm toán chi phí thấp, giúp SMEs kiểm tra mức độ tuân thủ AML mà không cần đầu tư quá nhiều vào bộ máy nội bộ.
✔ Hỗ trợ SMEs trong giao dịch quốc tế, giúp doanh nghiệp nhỏ tránh rủi ro khi hợp tác với đối tác nước ngoài có yếu tố PEPs.
✔ Tư vấn về quy trình nội bộ, giúp SMEs xây dựng chính sách kiểm soát cơ bản về AML.

Giải pháp cho SMEs:
✔ Chấp nhận rủi ro có kiểm soát, giới hạn mức độ hợp tác thay vì từ chối hoàn toàn các giao dịch có yếu tố PEPs.
✔ Ghi nhận đầy đủ hồ sơ giao dịch, tránh bị vướng vào vấn đề pháp lý nếu có kiểm tra từ cơ quan quản lý.

Kết luận: Cách tiếp cận khác nhau nhưng chung mục tiêu

Dù là doanh nghiệp lớn hay SMEs, nguyên tắc quan trọng nhất vẫn là: "Biết rõ khách hàng, giao dịch minh bạch, và kiểm soát rủi ro một cách chủ động".

Công ty luật, công ty kiểm toán và bộ phận pháp chế nội bộ có vai trò bổ trợ lẫn nhau: Công ty luật cung cấp tư vấn pháp lý độc lập, công ty kiểm toán đánh giá khách quan về tài chính và tính minh bạch, còn bộ phận pháp chế giúp doanh nghiệp kiểm soát nội bộ.