Lẽ Công Bằng trong Bộ luật Dân sự 2015 và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015
Năm 2005, tôi có may mắn được học về luật so sánh tại Thủ đô Vương quốc Bỉ và được tiếp cận khái niệm lẽ công bằng (equity). Đây là một nguyên tắc quan trọng trong hệ thống pháp luật Civil Law và Common Law, giúp giải quyết tranh chấp linh hoạt hơn khi pháp luật thành văn chưa có quy định cụ thể. Mười năm sau, Việt Nam mới chính thức đưa khái niệm này vào trong luật trong nước thông qua Bộ luật Dân sự 2015 và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015.
Theo Black's Law Dictionary, equity được định nghĩa là: "The body of principles constituting what is fair and right; natural law as opposed to positive law." (Tạm dịch: Tập hợp các nguyên tắc tạo thành những gì công bằng và đúng đắn; luật tự nhiên đối lập với luật thành văn.) Định nghĩa này phản ánh bản chất của lẽ công bằng là bổ sung cho các quy tắc cứng nhắc của luật thành văn, đảm bảo công lý được thực hiện linh hoạt hơn trong thực tiễn pháp lý.
Bộ luật Dân sự 2015 (BLDS 2015) và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 (BLTTDS 2015) đã lần đầu tiên chính thức công nhận nguyên tắc lẽ công bằng trong hệ thống tư pháp Việt Nam. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là: Liệu trọng tài thương mại có thể áp dụng lẽ công bằng như tòa án không, và Luật Mẫu UNCITRAL có thể được áp dụng ở Việt Nam không?
1. Lẽ Công Bằng trong Bộ luật Dân sự 2015
Theo Điều 6 BLDS 2015:
"Trường hợp pháp luật không quy định và các bên không có thỏa thuận thì giải quyết theo tập quán, nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự, lẽ công bằng."
Quy định này cho phép thẩm phán có thể áp dụng lẽ công bằng khi không có quy định pháp luật rõ ràng, tương tự như cách tiếp cận của nhiều hệ thống pháp luật tiên tiến trên thế giới.
So sánh với luật nước ngoài:
2. Lẽ Công Bằng trong Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015
Điều 45 BLTTDS 2015 quy định:
"Tòa án có thể áp dụng tập quán, lẽ công bằng để giải quyết vụ việc dân sự nếu không có quy định của pháp luật và không trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam."
Quy định này có phần học hỏi từ hệ thống Common Law, nơi mà các thẩm phán có thể áp dụng lẽ công bằng (equity) để đảm bảo công lý trong những trường hợp mà luật thành văn không cung cấp giải pháp phù hợp.
3. Án Lệ về Lẽ Công Bằng ở Việt Nam
Hội đồng Thẩm phán Tòa án Nhân dân Tối cao đã ban hành các án lệ minh họa cho việc áp dụng lẽ công bằng trong những trường hợp mà pháp luật không có quy định rõ ràng:
4. Lẽ Công Bằng Trong Trọng Tài Thương Mại và Luật Mẫu UNCITRAL
Khác với tòa án, trọng tài thương mại tại Việt Nam chưa có quy định rõ ràng về việc trọng tài viên có thể áp dụng lẽ công bằng. Tuy nhiên, theo Luật Mẫu UNCITRAL về Trọng tài Thương mại Quốc tế (UNCITRAL Model Law on International Commercial Arbitration), nguyên tắc này hoàn toàn có thể áp dụng.
Điều 28(3) của Luật Mẫu UNCITRAL quy định:
"Trọng tài viên chỉ có thể quyết định theo lẽ công bằng (ex aequo et bono) hoặc với tư cách là người hòa giải công minh (amiable compositeur) nếu các bên đã thỏa thuận rõ ràng về điều đó."
Liệu Luật Mẫu UNCITRAL có thể được áp dụng ở Việt Nam?
Việt Nam chưa chính thức nội luật hóa Luật Mẫu UNCITRAL, nhưng Luật Trọng tài Thương mại 2010 có cơ chế cho phép các bên lựa chọn luật áp dụng. Cụ thể:
Mặc dù vậy, do chưa có quy định cụ thể như Luật Mẫu UNCITRAL, việc trọng tài áp dụng lẽ công bằng ở Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế và cần được tiếp tục nghiên cứu, cập nhật và áp dụng trong các học thuyết pháp lý và thực tiễn xét xử tại tòa án và trọng tài.
5. Kết Luận
Lẽ công bằng trong pháp luật Việt Nam là mô hình kết hợp, vừa mang tính Dân luật (Pháp, Đức), vừa có tham chiếu đến Thông luật (Anh, Mỹ). Đây là một bước phát triển quan trọng giúp hệ thống pháp luật Việt Nam trở nên linh hoạt hơn khi giải quyết tranh chấp tại tòa án và trọng tài vào thời điểm thích hợp.
Tuy nhiên, hiện nay lẽ công bằng mới chỉ được đề cập trong bối cảnh xét xử tại tòa án, mà chưa có quy định rõ ràng về việc trọng tài thương mại có thể áp dụng lẽ công bằng. Mặc dù Luật Mẫu UNCITRAL có quy định về việc trọng tài áp dụng lẽ công bằng, Việt Nam chưa chính thức nội luật hóa điều này. Do đó, việc mở rộng phạm vi áp dụng lẽ công bằng trong trọng tài là một hướng đi quan trọng cần được nghiên cứu để đảm bảo tính linh hoạt và phù hợp với thực tiễn thương mại quốc tế.
Ngày 30/9/2024, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (“NHNN”) ban hành một số Thông tư nhằm điều chỉnh mức lãi suất tiền gửi ngân hàng áp dụng đối với tổ chức tín dụng (“TCTD”), chi nhánh ngân hàng nước ngoài.
Tính đến tháng 10 năm 2024, Hoa Kỳ đã đầu tư vào Việt Nam khoảng 1.400 dự án, với tổng vốn đăng ký gần 12 tỷ USD. Trong 10 tháng đầu năm 2024, các nhà đầu tư Hoa Kỳ đã triển khai 92 dự án mới, với tổng vốn gần 139 triệu USD, tập trung vào công nghệ và năng lượng.
Quyền khởi kiện phái sinh là một cơ chế pháp lý quan trọng cho phép cổ đông hoặc thành viên góp vốn khởi kiện nhân danh công ty khi người quản lý hoặc cá nhân có liên quan vi phạm nghĩa vụ, gây thiệt hại cho doanh nghiệp.
Hợp Đồng Không Đóng Dấu Có Hiệu Lực Không?
