Tổng quan về Chỉ số HHI và Phân tích từ Báo cáo Thường niên của Cục Quản lý Cạnh tranh (2021-2023)

Tổng quan về Chỉ số HHI và Phân tích từ Báo cáo Thường niên của Cục Quản lý Cạnh tranh (2021-2023)

1. Hiểu về HHI và Vai trò của nó trong Luật Cạnh tranh tại Việt Nam

Chỉ số Herfindahl-Hirschman (HHI) là một công cụ quan trọng được sử dụng toàn cầu để đo lường mức độ tập trung thị trường và đánh giá tác động cạnh tranh của các thương vụ sáp nhập, mua lại và các hoạt động kinh tế khác. HHI cung cấp một chỉ số định lượng về sự phân phối thị phần giữa các doanh nghiệp trong một thị trường nhất định.

Công thức tính HHI:

  • Ngưỡng phân loại HHI:
    • HHI < 1.500: Thị trường tập trung thấp, cạnh tranh mạnh.
    • 1.500 ≤ HHI ≤ 2.500: Thị trường tập trung vừa phải.
    • HHI > 2.500: Thị trường tập trung cao, giảm mức độ cạnh tranh.
  • Thay đổi HHI sau giao dịch:
    • Tăng trên 200 điểm sau giao dịch thường cho thấy tác động đáng kể đến cạnh tranh, cần được thẩm định chính thức bởi cơ quan quản lý.

Tại Việt Nam, Luật Cạnh tranh 2018 sử dụng HHI như một chỉ số quan trọng để đánh giá rủi ro tập trung kinh tế, tương tự như các quy định tại Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu. Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (VCC) sử dụng HHI như một công cụ thiết yếu để đánh giá mức độ tập trung thị trường và xác định liệu các thương vụ sáp nhập hoặc mua lại có làm hạn chế cạnh tranh hoặc gây hại cho lợi ích của người tiêu dùng hay không.


2. Lịch sử hình thành và nguồn gốc của HHI trong Luật Việt Nam

Chỉ số HHI ban đầu được phát triển tại Hoa Kỳ và được áp dụng trong các hướng dẫn của Bộ Tư pháp Hoa Kỳ (DOJ) và Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) để đánh giá mức độ tập trung thị trường trong các thương vụ sáp nhập và mua lại. Tại Châu Âu, HHI cũng được áp dụng trong các quy định về cạnh tranh của Liên minh Châu Âu (EU) nhằm đảm bảo rằng các giao dịch kinh tế không làm giảm tính cạnh tranh của thị trường.

Luật Cạnh tranh 2018 của Việt Nam đã tiếp thu kinh nghiệm quốc tế từ cả Hoa Kỳ và EU trong việc áp dụng HHI như một công cụ đánh giá khách quan. Điều này giúp Việt Nam hội nhập tốt hơn với thông lệ quốc tế, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý thị trường trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.


3. HHI và Thị trường liên quan trong Luật Cạnh tranh tại Việt Nam

Thị trường liên quan là khái niệm cốt lõi trong Luật Cạnh tranh, và HHI đóng vai trò như một công cụ để đánh giá mức độ tập trung thị trường trong phạm vi thị trường liên quan được xác định.

  • Xác định thị trường liên quan: Bao gồm thị trường sản phẩm liên quan (sản phẩm hoặc dịch vụ thay thế lẫn nhau) và thị trường địa lý liên quan (khu vực địa lý có điều kiện cạnh tranh đồng nhất).
  • Vai trò của HHI: Sau khi thị trường liên quan được xác định, HHI đo lường mức độ tập trung thị phần, giúp phát hiện nguy cơ hạn chế cạnh tranh, đặc biệt trong các giao dịch sáp nhập và mua lại.
  • Thẩm định giao dịch: HHI được sử dụng để đánh giá trước và sau giao dịch. Nếu HHI tăng trên 200 điểm trong thị trường đã tập trung cao (HHI > 2.500), giao dịch có thể bị thẩm định chính thức và yêu cầu cam kết cạnh tranh.

4. Mối liên hệ giữa M&A và HHI

Sáp nhập và mua lại (M&A) là các giao dịch kinh tế thường xuyên làm thay đổi cấu trúc thị trường. HHI đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá tác động cạnh tranh của các giao dịch M&A:

  • Đánh giá tác động cạnh tranh: Khi hai hoặc nhiều doanh nghiệp hợp nhất, thị phần của họ sẽ cộng gộp, làm tăng mức độ tập trung thị trường. HHI giúp đo lường mức tăng này một cách định lượng.
  • Xác định nguy cơ độc quyền: Nếu HHI tăng mạnh sau M&A, đặc biệt trong các thị trường đã có mức tập trung cao, nguy cơ hình thành hoặc củng cố vị thế thống lĩnh sẽ gia tăng, dẫn đến hạn chế cạnh tranh.
  • Hướng dẫn các cam kết cạnh tranh: Các doanh nghiệp tham gia M&A có thể cần đưa ra các cam kết như bán bớt tài sản hoặc nhượng lại thị phần để giảm mức độ tập trung, từ đó đảm bảo giao dịch được phê duyệt.

5. Phân tích Xu hướng HHI qua Báo cáo của VCC (2021-2023)

5.1. Năm 2021

  • HHI trung bình: 1.800 (tập trung vừa phải).
  • Ngành chịu ảnh hưởng chính: Logistics và Bán lẻ.

5.2. Năm 2022

  • HHI trung bình: 1.950 (tăng cao hơn).
  • Ngành chịu ảnh hưởng chính: Năng lượng tái tạo và Bất động sản.

5.3. Năm 2023

  • HHI trung bình: 2.100 (tập trung cao).
  • Ngành chịu ảnh hưởng chính: Xe điện và Hóa chất.

6. Kết luận

HHI không chỉ là một công cụ đo lường, mà còn là nền tảng để bảo vệ tính cạnh tranh trong thị trường. Hiểu rõ HHI giúp các doanh nghiệp không chỉ tuân thủ pháp luật mà còn xây dựng chiến lược kinh doanh bền vững trong môi trường kinh tế đang thay đổi.

Tác giả: LS Lê Hồng Phúc, Chuyên gia tư vấn và đào tạo tại Dentons Luật Viêt

Great! You’ve successfully signed up.

Welcome back! You've successfully signed in.

You've successfully subscribed to Tập San Luật sư Nội bộ.

Success! Check your email for magic link to sign-in.

Success! Your billing info has been updated.

Your billing was not updated.